طرح آبادانی و پیشرفت منظومههای روستایی در قالب رویکرد آمایشی در طرحریزی روستایی، کوشش دارد تا ضمن توجه به دگرگونیهای اخیر در محیطهای روستایی و همچنین تحولات جاری در روابط و پیوندهای روستایی- شهری، چهارچوبی نوین برای عرصههای مطالعاتی و نیز اجرایی در سطح سکونتگاههای روستایی کشور فراهم کند.
چهارچوب این طرح برآمده از تجربیات چندین ساله بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (و سایر نهادهای مرتبط) در محیطهای روستایی کشور است.
ضرورت طرح
– نارسایی ساختاری-کارکردی روستاها و بروز مشکلات و مسائل مربوط به ناهمگونیهای مکانی-فضایی و رشد نامناسب شهرها.
– بازنگری در رویکردهای بخشینگر به توسعه نظام سکونتگاهی کشور و تحول آن به نگاه آمایشی در طرحریزی در قالب شبکههای محلی و ناحیهای.
– تأکید بر فنون و شیوههای مشارکتجویانه در مطالعه وضع موجود و تبیین نیازها و تقاضاها.
– لزوم نگاه تقسیمکار فضایی بین سکونتگاههای روستایی-شهری و تبیین جایگاه هریک از آنها.
– کوشش در راستای تسهیل و تسریع فرآیندهای اجرای آبادانی و پیشرفت روستاها با تقویت نقش اجتماع محلی و تسهیلگران در اجرای اقدامات روستایی.
ارزشها
یکپارچه بودن آبادانی و پیشرفت
یکپارچگی به معنای در کنار هم قرار گرفتن نظاموار و متعادل است و همه ابعاد طرحریزی را شامل میشود، از مفاهیم، نظریهها، رویهها، فرایندها و ساختارها گرفته تا عرصهها و عملیات طرحریزی و همچنین ترکیبی از ابعاد طبیعی-بوم شناختی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، کالبدی-فضایی و مدیریتی-نهادی است. در بخش راهبردی نگاهی یکپارچه به طراحی راهبردها وجود دارد و در مراحل ساختاری-اجرایی تأکید بر طرحها و طرحهای اثربخش و کلیدی دارد. مفهوم یکپارچگی بر اصولی کلیدی نظیر تعادل اکولوژیک، انسجام اجتماعی، اقتصاد درونزای محلی، یکپارچگی فضایی و حکمروایی محلی استوار است.
هماهنگ بودن آبادانی و پیشرفت
هماهنگ بودن همراستا با یکپارچه بودن آبادانی و پیشرفت به معنای تحولی متعادل در تمام ابعاد است که بهواسطه هماهنگی و همراهی بینبخشی دستگاههای متولی در سطح استان و شهرستان پدید میآید. این هماهنگی منجر به تشریکمساعی و همکاری نزدیک دستگاهها برای تحقق آبادانی و پیشرفت در سطح منظومه است. این هماهنگی و همافزایی دستگاهها هم در تهیه و هم در اجرا ضرورت دارد.
فراگیر بودن آبادانی و پیشرفت
با توجه به تنوع سرزمینی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی کشور، روستاها بهعنوان واحدهای اجتماعی- جغرافیایی و اجتماع محلی با توجه به امکانات و ظرفیتهایشان باید از اثرات توسعه برخوردار شوند. روستاهای بزرگ در کنار روستاهای متوسط و کوچک و شهرها و همچنین اقشار مختلف روستا بهویژه اقشار حاشیهای، آسیبپذیر و فقیر در کنار اقشار دیگر یک کل یکپارچه را تشکیل میدهند. توجه صرف به روستاهای بزرگ و دارای قابلیت و همچنین اقشار صاحب نفوذ و قدرت سبب بیعدالتی اجتماعی-فضایی خواهد شد.
پایدار بودن آبادانی و پیشرفت
پایداری به معنی ترغیب توسعه فعالیتهای انسانی در عین حفاظت از محیط (طبیعی-بوم شناختی)، اثربخشی عدالتجویانه اقتصادی و برابری اجتماعی است. ایجاد زمینههای هر چه گستردهتر برای گفتگو و مشارکت مداوم تمام آحاد ذیربط منظومه روستایی در روند تصمیمگیریها و طرحریزی پیشرفت و آبادانی، اجرا، پایش و ارزشیابی فراهم میآید که تضمینکننده پایداری آبادانی و پیشرفت است.
اصول محتوایی
- توجه به تعادل اکولوژیک در ایجاد و گسترش فعالیتهای توسعهای-عمرانی.
- تأکید بر اقتصاد درونزای محلی با توجه به الزامات محلی- منطقهای در اجرای طرح.
- توجه به ظرفیتهای بومی- فرهنگی (دانش بومی) مؤثر بر آبادانی و پیشرفت.
- تأکید بر تقویت جریانها و پیوندهای بین سکونتگاهی و بین منظومهای.
- اصل مدیریت مشارکتی آبادانی و پیشرفت منظومه روستایی.
- تأکید بر ایجاد و توسعه شبکههای اجتماعی-فضایی مبتنی بر جامعه، اقتصاد و مکان.
اصول فرایندی
- تأکید بر مشارکت و تشریکمساعی کلیه دستاندرکاران (نهادهای روستایی، دستگاههای اجرایی، نهادهای عمومی، بخش خصوصی و …) در فرآیند تهیه و اجرای طرح.
- تحقق سند آبادانی و پیشرفت منظومه (چشمانداز، سازمان فضایی، راهبردها و…) در فرآیند اجرای طرح.
- بهرهگیری از شیوههای متنوع تأمین منابع مالی برای ایجاد و گسترش فعالیتهای توسعهای-عمرانی.
- تأکید بر ایجاد شبکههای دانشی در سطح منظومه.
- ظرفیتسازی و آموزش دستاندرکاران.
- پایدارسازی اقدامات اجرایی باهدف انتقال مدیریت به نهادها و اجتماع محلی.
- نظارت، پایش و ارزشیابی مستمر اقدامات اجرایی.
- تأکید بر نقش تسهیلگران در فرآیند تهیه و اجرا، پایش و ارزشیابی طرح.
- مستندسازی، اطلاعرسانی و ترویج اقدامات.
جایگاه طرح
طرح آبادانی و پیشرفت منظومههای روستایی بر اساس ماده 27 و اسناد تفصیلی قانون طرح ششم توسعه و بند ح ماده 194 قانون طرح پنجم توسعه، در ذیل طرح آمایش استان و سایر طرحهای فرادست تهیه میشود.
این طرح به لحاظ جایگاه، فرادست طرحهای نقطهای روستایی (طرح توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی، طرحهادی روستایی و طرحهادی روستایی با رویکرد گردشگری) و طرحهای دیگر (اعم از موضعی و موضوعی) در سطح منظومه قلمداد میگردد. شایان ذکر است در سال 1402طرح منظومههای روستایی به تصویب هیئت وزیران رسیده است.
اهداف طرح:
- بهرهبرداری سازگار و پایدار از منابع طبیعی- بومشناختی.
- افزایش تابآوری منظومه در مقابل مخاطرات محیطی.
- تقویت مشارکت دستاندرکاران کلیدی در فرآیند توسعه منظومه.
- تقویت شبکه تعاملات اجتماعی.
- تقویت اقتصاد محلی در پیوند و همگرایی با اقتصاد منطقهای و ملی.
- انتظام فضایی- شبکهای منظومه هماهنگ با منظومههای مجاور (با نگاه یکپارچه به شهر و روستا).
- توسعه زیرساختها و امکانات رفاهی.
- تقویت هماهنگی فرا بخشی برنامههای دستگاههای مرتبط.